در دنیای امروز، کسب‌وکارها با سرعت زیادی تغییر می‌کنند و برای بقا و موفقیت، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و کارآمد دارند. یکی از ابزارهای کاربردی و مؤثر برای برنامه‌ریزی و طراحی مدل بیزینس، بوم کسب و کار است. این ابزار ساده و در عین حال قدرتمند، به کارآفرینان و مدیران کمک می‌کند تا اجزای کلیدی تجارتِ خود را به‌طور ساختاریافته و بصری در یک صفحه به تصویر بکشند. در ایران نیز، با توجه به شرایط اقتصادی و تحولات سریع بازار، استفاده از بوم کسب و کار به عنوان ابزاری جهت کاهش ریسک و افزایش شانس موفقیت بیزینس‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. با مطالعه این مقاله متوجه می‌شویم چگونه بوم کسب و کار بنویسیم و به ما کمک می‌کند تا با مراحل نوشتن مدل تجاری مصور آشنا شویم و بتوانیم ایده‌ها و برنامه‌های خود را به شکلی منظم و هدفمند اجرا کنیم.
بوم مدل کسب و کار چیست؟
بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) یک ابزار بصری به حساب می‌آید که توسط الکساندر استروالدر طراحی شده و برای توصیف، طراحی، چالش و نوآوری در مدل‌های بیزینسی به کار می‌رود. این ابزار به شکل یک جدول 9 بخشی است که به شما این امکان را می‌دهد تمام جنبه‌های اصلی کسبوکار خود را در یک نگاه ببینید و به راحتی تحلیل کنید.
درواقع این ابزار برای کارآفرینان و مدیران ایرانی که به دنبال راهکارهای خلاقانه و کارآمد جهت مواجهه با چالش‌های بازار هستند، یک انتخاب ایده‌آل است. با استفاده از بوم مدل کسب و کار، شما می‌توانید ایده‌ها و نوآوری‌های خود را به شکلی ساختارمند و هدفمند پیاده‌سازی کنید.
چگونه بوم مدل کسب و کار شکل گرفت؟
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، بوم مدل کسب و کار به عنوان یکی از ابزارهای نوآورانه مدیریت تجارت، توسط «الکساندر استروالدر» محقق و کارآفرین سوئیسی و همکارانش در اوایل دهه 2000 میلادی طراحی شد. هدف اصلی استروالدر از ایجاد این ابزار، ساده‌سازی و بهینه‌سازی فرآیند طراحی مدل‌های کسبوکار بود. او در پروژه دکترای خود در دانشگاه لوزان، به دنبال روشی بود که بتواند انواعِ بیزینس پیچیده را به شکلی بصری و قابل فهم برای همگان درآورد.
نتیجه این تحقیق، ایجاد یک چارچوب 9 بخشی بود که به کارآفرینان و مدیران امکان می‌داد تا به‌طور سریع و کارآمد، ساختار کلی تجارت خود را روی یک صفحه تجسم کنند؛ این چارچوب به سرعت مورد توجه و استقبال بازارِ جهانی قرار گرفت و به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در زمینه نوآوری و مدیریت شغلی شناخته شد.
استروالدر و تیمش در کتابی با عنوان «خلق مدل کسبوکار» (Business Model Generation)، این ابزار را به‌طور جامع معرفی کردند و روش استفاده از آن را به شکلی کاربردی توضیح دادند. این کتاب که به بیش از 30 زبان ترجمه شده، به یکی از منابع اصلی برای مدیران، کارآفرینان و مشاوران شغلی تبدیل شد.
مزایای نوشتن بوم مدل کسب و کار
نوشتن بوم مدل کسب و کار مزایای متعددی دارد که به کارآفرینان و مدیران کمک می‌کند تا شغل خود را بهتر برنامه‌ریزی و مدیریت کنند؛ در این بخش به مهم‌ترین مزایای آن اشاره می‌کنیم:
- ساده‌سازی پیچیدگی‌ها
بوم مدل کسب و کار یک ابزار بصری به حساب می‌آید که با تمرکز بر 9 بخش کلیدی، به شما کمک می‌کند تا پیچیدگی‌های انواع سیستم‌های کاری را در یک صفحه ساده و قابل درک تجسم کنید؛ این ویژگی به شما امکان می‌دهد که به سرعت نقاط قوت و ضعف مدل کسبوکار خود را شناسایی کنید.
- ایجاد هم‌فکری و همکاری
یکی از بزرگ‌ترین مزایای بوم مدل کسب و کار این است که به تیم‌ها و همکاران اجازه می‌دهد به صورت گروهی روی طراحی و بهبود مدل کسب و کار، کار کنند. این ابزار به عنوان یک زبان مشترک عمل می‌کند و باعث می‌شود که ایده‌ها و دیدگاه‌های مختلف به راحتی به اشتراک گذاشته شوند.
- تصمیم‌گیری بهتر و سریع‌تر
با استفاده از بوم مدل کسب و کار، شما می‌توانید به سرعت اطلاعات کلیدی را تحلیل کنید و تصمیمات استراتژیک خود را بر اساس داده‌های دقیق و قابل مشاهده اتخاذ کنید. این ابزار به شما کمک خواهد کرد تا به صورت منظم به بررسی و بهبود مدل کسب و کار خود بپردازید.
تفاوت بیزینس مدل (مدل کسب و کار) و بیزینس پلن چیست؟
در دنیای تجارت، دو مفهوم بیزینس مدل (مدل کسب و کار) و بیزینس پلن (طرح کسب و کار) به‌طور مکرر به کار می‌روند؛ اما هرکدام نقش و کاربرد متفاوتی دارند. شناخت تفاوت‌های این دو ابزار به کارآفرینان و مدیران کمک می‌کند تا به‌طور بهتری بیزینس خود را برنامه‌ریزی و مدیریت کنند.
- بیزینس مدل (مدل کسب و کار)
بیزینس مدل یا مدل کسب و کار، چارچوبی است که نشان می‌دهد یک تجارت چگونه ارزش ایجاد می‌کند، آن را به مشتریان ارائه می‌دهد و در نهایت از این فرآیند درآمد کسب می‌کند.
- بیزینس پلن (طرح کسب و کار)
بیزینس پلن یا طرح کسب و کار، یک سند جامع و تفصیلی است که اهداف، استراتژی‌ها، بازار هدف، ساختار سازمانی، برنامه‌های مالی و برنامه عملیاتی شغلی را شرح می‌دهد.
بیزینس پلن روی جزئیات اجرایی و عملیاتی تمرکز دارد و به‌طور معمول شامل پیش‌بینی‌های مالی، برنامه‌های بازاریابی و تحلیل بازار است. این سند به عنوان یک نقشه راه جهت دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت عمل می‌کند.
مفهوم پنجره‌های ۹ گانه بوم مدل کسب و کار
بوم مدل کسب و کار شامل 9 بخش اصلی است که به کمک آن‌ها می‌توانید تصویر جامعی از تجارت خود را در یک صفحه ترسیم کنید. این 9 بخش، تمامی جنبه‌های کلیدی شغلی را پوشش می‌دهند و به شما کمک می‌کنند تا به شکلی جامع و سیستماتیک، مدل کسبوکار خود را طراحی و ارزیابی کنید.
-
بخش بندی مشتریان (Customer Segments)
این بخش به شناسایی و تعریف گروه‌های مختلف مشتریان که کسبوکار شما به آن‌ها خدمت‌رسانی می‌کند، اختصاص دارد. بخش‌بندی مشتریان شامل تفکیک مشتریان بر اساس نیازها، رفتارها و ویژگی‌های جمعیتی است. به عنوان مثال، یک کسبوکار امکان دارد مشتریان خود را به گروه‌های مختلفی مانند مشتریان عادی، مشتریان تجاری یا مشتریان با نیازهای خاص تقسیم‌بندی کند.
-
ارزش پیشنهادی به مشتریان (Value Proposition)
ارزش پیشنهادی همان چیزی است که شما به مشتریان خود ارائه می‌دهید تا نیازها و مشکلات آن‌ها را حل کنید. این بخش مشخص خواهد کرد که چرا مشتریان باید محصول یا خدمت شما را انتخاب کنند. ارزش پیشنهادی می‌تواند شامل ویژگی‌های منحصربه‌فرد، کیفیت بالا، قیمت مناسب، یا خدمات پس از فروش باشد.
-
کانال ارتباط با مشتریان (Channels)
این بخش به روش‌ها و مسیرهایی که از طریق آن‌ها ارزش پیشنهادی شما به مشتریان منتقل می‌شود، می‌پردازد. کانال‌های ارتباطی شامل راه‌های توزیع، فروش و ارتباط با مشتریان است. این کانال‌ها می‌توانند مانند فروشگاه‌ها وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها، یا شبکه‌های اجتماعی، فیزیکی یا دیجیتال باشند.
-
چهارچوب تعامل با مشتری (Customer Relationships)
در این بخش، نوع و سطح تعامل با مشتریان تعریف می‌شود. چارچوب تعامل با مشتری شامل روابط شخصی، خدمات خودکار یا جوامع آنلاین است. این تعاملات نشان می‌دهند که چگونه کسبوکار شما با مشتریان خود ارتباط برقرار کرده و آن‌ها را حفظ می‌کند.
-
فعالیت های کلیدی (Key Activities)
فعالیت‌های کلیدی شامل تمامی اقداماتی است که برای اجرای موفقیت‌آمیز مدل کسب و کار شما ضروری هستند. این فعالیت‌ها امکان دارد شامل تولید محصول، بازاریابی، تحقیق و توسعه یا مدیریت زنجیره تأمین باشد. شناسایی و اجرای این فعالیت‌ها جهت ایجاد و ارائه ارزش پیشنهادی به مشتریان حیاتی است.
-
منابع کلیدی (Key Resources)
منابع کلیدی شامل تمامی دارایی‌ها و امکاناتی است که کسبوکار شما برای اجرای فعالیت‌های کلیدی نیاز دارد. این منابع می‌توانند فیزیکی (مانند تجهیزات و ساختمان‌ها)، مالی (مانند سرمایه و اعتبار)، انسانی (مانند مهارت‌ها و تخصص‌ها) یا فکری (مانند پتنت‌ها و برند) باشند.
-
شرکای کلیدی (Key Partners)
شرکای کلیدی شامل افراد یا سازمان‌هایی هستند که به شما در اجرای مدل کسب‌وکارتان کمک می‌کنند. این شرکا تأمین‌کنندگان، همکاران تجاری یا ارائه‌دهندگان خدمات خاص هستند. مشارکت‌های کلیدی به شما اجازه می‌دهند تا به منابع، دانش یا بازارهایی دسترسی پیدا کنید که به تنهایی قادر به استفاده از آن‌ها نیستید.
-
مدل (جریان) درآمدی (Revenue Stream)
مدل درآمدی نشان‌دهنده چگونگی کسب درآمد از مشتریان است. این بخش به روش‌های مختلف درآمدزایی مانند فروش مستقیم محصولات، اشتراک‌گذاری، هزینه‌های مبتنی بر استفاده یا مدل‌های درآمدی ترکیبی می‌پردازد. هر کسبوکار باید روش‌هایی جهت تبدیل ارزش پیشنهادی به جریان‌های درآمدی پایدار پیدا کند.
-
ساختار هزینه ها (Cost Structure)
ساختار هزینه‌ها شامل تمامی هزینه‌هایی است که برای اجرای مدل کسبوکار باید پرداخت شود. این هزینه‌ها امکان دارد شامل هزینه‌های ثابت (مانند اجاره و حقوق) و هزینه‌های متغیر (مانند مواد اولیه و حمل و نقل) باشد. درک دقیق از ساختار هزینه‌ها به شما کمک می‌کند تا کارآیی کسبوکار را بهبود بخشید و سودآوری را افزایش دهید.
چند نمونه بوم مدل کسب و کار
مدل تجاری مصور برای یک فروشگاه آنلاین لباس
- بخش‌بندی مشتریان:
- جوانان 18-35 ساله
- علاقه‌مندان به مد و لباس‌های روز
- ارزش پیشنهادی:
- ارائه لباس‌های مدرن با قیمت مناسب
- امکان خرید آنلاین با ارسال سریع
- کانال‌ها:
- وب‌سایت فروشگاه آنلاین
- اپلیکیشن موبایل
- چارچوب تعامل با مشتری:
- پشتیبانی آنلاین و تلفنی
- پیشنهادهای شخصی‌سازی‌شده بر اساس تاریخچه خرید
- فعالیت‌های کلیدی:
- تأمین محصولات از تولیدکنندگان
- مدیریت وب‌سایت و اپلیکیشن
- بازاریابی دیجیتال
- منابع کلیدی:
- تأمین‌کنندگان لباس
- پلتفرم تجارت الکترونیک
- تیم مدیریت و توسعه وب‌سایت
- شرکای کلیدی:
- تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان لباس
- شرکت‌های حمل و نقل
- شرکت‌های پرداخت آنلاین
- مدل درآمدی:
- فروش مستقیم محصولات
- تخفیفات فصلی و پیشنهادهای ویژه
- ساختار هزینه‌ها:
- هزینه‌های تأمین کالا
- هزینه‌های نگهداری و توسعه وب‌سایت
- هزینه‌های تبلیغات و بازاریابی
بوم مدل کسب و کار برای یک رستوران زنجیره‌ای فست‌فود
- بخش‌بندی مشتریان:
- خانواده‌ها
- جوانان و دانشجویان
- کارمندان و افراد شاغل
- ارزش پیشنهادی:
- ارائه غذاهای خوشمزه و سریع
- کیفیت بالا و قیمت مناسب
- محیطی مناسب برای خانواده‌ها و دوستان
- کانال‌ها:
- شعبه‌های فیزیکی در نقاط مختلف
- وب‌سایت و اپلیکیشن برای سفارش آنلاین
- چارچوب تعامل با مشتری:
- خدمات حضوری و آنلاین
- برنامه‌های وفاداری و تخفیفات دوره‌ای
- فعالیت‌های کلیدی:
- تهیه و پخت غذا
- مدیریت زنجیره تأمین مواد اولیه
- بازاریابی و تبلیغات
- منابع کلیدی:
- آشپزها و کارکنان رستوران
- تجهیزات آشپزخانه و فضاهای فیزیکی
- قراردادهای تأمین مواد اولیه
- شرکای کلیدی:
- تأمین‌کنندگان مواد غذایی
- شرکت‌های حمل و نقل و تحویل غذا
- شرکت‌های تبلیغاتی
- مدل درآمدی:
- فروش مستقیم غذا در رستوران‌ها
- سفارشات آنلاین و تحویل در محل
- ساختار هزینه‌ها:
- هزینه مواد اولیه و تهیه غذا
- هزینه‌های اجاره و نگهداری فضاهای فیزیکی
- هزینه‌های پرسنل و حقوق کارکنان
بوم مدل کسب و کار برای یک استارتاپ ارائه‌دهنده‌ی خدمات آموزشی آنلاین
- بخش‌بندی مشتریان:
- دانشجویان و فارغ‌التحصیلان
- حرفه‌ای‌ها و کارمندان به دنبال ارتقاء مهارت‌ها
- علاقه‌مندان به یادگیری در حوزه‌های تخصصی
- ارزش پیشنهادی:
- ارائه دوره‌های آموزشی آنلاین با کیفیت بالا
- دسترسی به محتواهای آموزشی متنوع در هر زمان و مکان
- گواهینامه‌های معتبر پس از پایان دوره‌ها
- کانال‌ها:
- وب‌سایت و پلتفرم آموزشی آنلاین
- اپلیکیشن موبایل
- چارچوب تعامل با مشتری:
- پشتیبانی آنلاین و پاسخگویی سریع
- انجمن‌های بحث و گفت‌وگو بین دانشجویان و مدرسین
- فعالیت‌های کلیدی:
- تولید و تهیه محتواهای آموزشی
- توسعه و بهبود پلتفرم آموزشی
- بازاریابی و جذب کاربران
- منابع کلیدی:
- مدرسین و تولیدکنندگان محتوا
- پلتفرم آنلاین و زیرساخت‌های فناوری
- تیم فنی و پشتیبانی
- شرکای کلیدی:
- مدرسین و متخصصان صنعت
- شرکت‌های فناوری و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار
- موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها
- مدل درآمدی:
- فروش دوره‌های آموزشی به صورت اشتراک یا تک دوره
- ارائه گواهینامه‌های معتبر با هزینه اضافی
- ساختار هزینه‌ها:
- هزینه‌های تولید محتوا
- هزینه‌های نگهداری و توسعه پلتفرم
- هزینه‌های بازاریابی و تبلیغات
این نمونه‌ها به شما کمک می‌کنند تا درک بهتری از نحوه استفاده از بوم مدل کسب و کار برای طراحی و بهینه‌سازی تجارتِ خود داشته باشید.
جمع‌بندی
بوم مدل کسب و کار یک ابزار بصری و کاربردی به حساب می‌اید که به کارآفرینان و مدیران کمک می‌کند تا اجزای کلیدی کسبوکار خود را به شکلی ساده و قابل درک در یک صفحه ترسیم کنند. این ابزار که شامل 9 بخش اصلی مانند بخش‌بندی مشتریان، ارزش پیشنهادی، کانال‌های ارتباطی و مدل درآمدی است، به شما امکان می‌دهد تا به‌طور جامع و سیستماتیک مدل کسبوکار خود را طراحی، تحلیل و بهبود بخشید.
نوشتن بوم مدل کسب و کار به شما کمک خواهد کرد تا پیچیدگی‌های بیزینس را ساده‌سازی کرده، همکاری و هم‌فکری را در تیم تقویت کنید و تصمیمات استراتژیک بهتری بگیرید. در مقایسه با بیزینس پلن، بوم کسب و کار به‌عنوان یک ابزار سریع‌تر و انعطاف‌پذیرتر شناخته می‌شود که جهت طراحی و ارزیابی مدل‌های تجاری به کار می‌رود.
